Belang welstandscriteria en de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit
In het kader van de inventarisatie van de waarden van Langstraat lint Julianastraat/Meliestraat door Heemkundekring Onsenoort en Het Vlijmens Lint in samenwerking met landschapsarchitect Bob van der Vliet hebben wij ook besloten de welstandscriteria en de toepassing daarvan in het lint nader te onderzoeken.
De Gemeente Heusden zet immers in op: “Ontwikkelingen nabij of aansluitend aan karakteristieke dorpslinten worden in samenhang met het welstandsbeleid van de gemeente uitgewerkt. Het doel is om de kenmerkende structuren van deze linten, daar waar dat kan, te behouden, versterken of te herstellen.”. En inpassingen en wijzigingen aan infrastructuur zijn enerzijds kansen om te versterken en te herstellen, anderzijds bedreigingen indien deze niet op een goede wijze worden gerealiseerd. De commissie Ruimtelijke Kwaliteit (CRK) heeft een belangrijke rol in dat proces. Zij beoordeelt aan de hand van de welstandscriteria zoals die zijn opgenomen in de Welstandsnota 2019 of nieuwe panden of majeure verbouwingen voldoen aan de criteria. Maar:
- Zijn de crirteria wel voldoende onderscheidend en specifiek voor de inpassingen in het lint?
- Is de realisatie van de huizen ook conform de vastgestelde criteria, past de CRK ze ook correct toe?
Werkwijze voor de check
Als werkwijze hebben de partijen de lijst van criteria van de Welstandsnota vertaald naar een scorelijst, waarbij alle criteria zijn gesplitst en gescoord konden worden. Met deze lijst zijn een aantal beoordelaars individueel een zestal relatief nieuwe inpassingen/vervangingen gaan scoren. Beoordelaars variëren tussen zowel professionals als meer dan gemiddeld geïnteresseerde amateurs. Onderstaande zes recente panden zijn daarbij beoordeeld:
Criteria zijn goed bruikbaar, beperkte uitbreiding op zijn plaats
De beoordelaars waren van mening dat de criteria in zijn algemeenheid goed bruikbaar om een geschikte inpassing te maken. Daarmee kunnen de effecten van een beoordeling voor het belangrijkste deel goed ingevuld worden (85-90%). Er zijn geen onnodige criteria, in het gebruik was de splitsing tussen hoofdaspecten en deelaspecten wat lastig.
Er was grote overeenstemming tussen beoordelaars met betrekking tot de beoordeling, zowel op de totaal beoordeling (passend of niet), als op de losse criteria. In die zin werken de criteria dus ook goed. Wij vonden zelf het gebruik van een scorelijst goed werken, dat zou mogelijk nog meer het geval zijn als er ook gewichten aan de criteria gehangen worden.
Wat betreft de criteria zouden er wat ons betreft wel uitbreiding van de criteria wenselijk zijn op het gebied van:
- Behoud van het ensemble van groen en gebouw. Dit zou leiden tot nadere eisen voor wat betreft de ruimtelijke inpassing en het creëren van groen in de vorm van bomen en hagen versus parkeerterreinen en hekken. Vaak is de verhouding perceel en bebouwing niet in verhouding en de verstening te groot gegeven het karakter van het lint. Deze toevoeging is ook in lijn met het nieuwe denken in termen van erfgoed en de nieuwe omgevingswet.
- Een wat verdere uitsplitsing betreffende de detaillering van dak, gevel, daklijst en kozijnen. Zowel op het gebied van gebruikte materialen als kleurgebruik. Op deze aspecten zien we dat daar veel van de laatste inpassingen verbetering mogelijk was geweest, bijvoorbeeld door af te zien van glanzende moderne dakpannen of te dominante witte omlijstingen en kozijnen.
Toepassing van criteria wel een punt van nadere discussie
In een viertal gevallen voldoen nieuwe inpassingen in voldoende of hoge mate aan de criteria. Op elementen hadden er wel aanvullende verbetering suggesties of – eisen gesteld kunnen worden.
In een tweetal gevallen voldoen de inpassingen niet of duidelijk onvoldoende aan de geformuleerde eisen en hadden ons inziens terugkijkend niet goedgekeurd mogen worden gegeven de criteria. Daarbij zou het, met oog op toekomstige aanvragen, dus interessant zijn na te gaan waar in het proces daar anders gehandeld had kunnen worden. Was de goedkeuring achteraf niet goed of was de uitvoering van het goedgekeurde niet conform ingediend plan? En waarbij wij ons realiseren dat het makkelijker beoordelen achteraf dan vooraf zoals dat door de commissie het geval is.
Geen toetsing bij meer fundamentele wijzigingen?
De getoetste Welstandscriteria zijn gemaakt voor toetsing door de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit ter beoordeling van ingediende omgevingsvergunningsaanvragen binnen genoemde welstandsgebieden met klasse H.1.a.
Er zijn geen Welstandstoetsingscriteria voor meer fundamentele aanpassingen in, aansluitend of nabij de bestempelde gebieden, zoals in geval van infrastructurele wijzigingen, herinrichting straat of plein, wijziging van bestemmingsplannen, ontwikkeling van nieuwe bouwlokaties aansluitend, of nabij de welstandsgebieden. Het is voor een objectieve beoordeling van deze veel voorkomende plannen wel wenselijk een lijst te maken en gezien het effect van de impact toe te passen op zowel gebieden met status H.1.a en H.1.b.
Conclusie en vervolg
- De criteria van de Welstandsnota 2019 zijn in zijn algemeenheid goed en bruikbaar. Zij zouden wel een update kunnen gebruiken mbt aandacht het groen karakter, passend zowel op het eigen perceel als in het lint of dijk. Dit is ook in lijn met de nieuwe Omgevingswet. Een aanscherping op de gebruikte materialen en kleuren adviseren wij ook.
- Bij een achteraf beoordeling blijken er panden te zijn gebouwd die conform de vigerende criteria niet gebouwd hadden moeten worden. Het verdient aandacht om het proces voor en na goedkeuring op dit punt nog eens na te lopen.
- Er is geen objectieve Welstandscriteria lijst gedefinieerd voor grotere planologische wijzigingen in, aansluitend of nabij de welstandsgebieden, terwijl die een veel grotere impact hebben op de vastgestelde Welstandsgebieden.
- Om de afgesproken ontwikkel en beschermingsambities waar te maken is een criterium lijst wel van groot belang en wij adviseren daarom ook deze te maken.
Wij hebben onze bevindingen inmiddels kunnen presenteren aan de Gemeente Heusden en zullen hierover een vervolggesprek plannen. De Welstandsnota wordt uiteindelijk in de Gemeenteraad vastgesteld dus goed ook met de verschillende fracties over deze bevindingen te bespreken. Kortom: wordt vervolgd!