Gemeenteraadsverkiezingen 18 maart 2026
Komend jaar zijn er weer gemeenteraadsverkiezingen, maar de voorbereidingen van de politieke partijen zijn ongetwijfeld al begonnen. Met het maken van een verkiezingsprogramma en het voorbereiden van de kandidatenlijst. Als vereniging voor erfgoed en groen willen wij de partijen graag input meegeven, zodat u ook voor dit onderwerp wat te kiezen heeft. De kwaliteit van de directe leefomgeving is immers op gemeentelijk niveau een belangrijk onderwerp naast betaalbaar wonen, veiligheid, voorzieningen en gemeentelijke financiën.
We denken dat kiezers het zouden waarderen als er in de verkiezingsprogramma’s, en daarmee hopelijk ook in het nieuwe coalitieakkoord, invulling wordt gegeven aan de wens tot het verbeteren van de kwaliteit van de leefomgeving middels erfgoed en groen.
Kwaliteit van de directe leefomgeving
Het welbevinden van bewoners heeft sterk te maken met een groenheid en waterrijkheid in de directe omgeving. Dat heeft een direct effect op de sociale cohesie en integratie en op gezondheid en welzijn. Zie ons eerdere artikel. Ook gevoel van eigenheid en worteling door erfgoed in de vorm van landschap, gebouwen en beelden speelt daarbij een belangrijke rol. Dat komt samen in het Omgevingsplan, dat daaraan sturing moet geven.
Leefbaarheid door cultuurhistorische landschappen en erfgoed liggen ook ten grondslag aan het Verdrag van Faro en meer lokaal het Van Gogh National Park. Volgens het verdrag van Faro is erfgoed een bron voor ruimtelijke, sociale, economische en democratische ontwikkeling als alle belanghebbenden daar een betrokkenheid bij hebben. En heeft de overheid de verplichting hieraan aandacht te besteden.
Ook het Vlijmens Lint gelooft sterk in de integratie van erfgoed en natuur voor de kwaliteit van de leefomgeving, vandaar dat wij samen met de Natuur- en Milieuvereniging Gemeente Heusden en Heemkundekring Onsenoort optrekken om goede input te geven aan het Omgevingsplan. Zie dit bericht.
Achterblijvend erfgoedbeleid Heusden voor haar Langstraat cultuur
Uit een eerste analyse blijkt dat de Gemeente Heusden vergeleken met de gemeenten Waalwijk en Geertruidenberg een achterblijvend erfgoedbeleid heeft ten aanzien van haar Langstraatdorpen. Dat toont zich in verschillende vormen:
- Laatste aanwijzing gemeentemonumenten in 1998, gebaseerd op Monumenten Inventarisatie Project (MIP) van 1992, inmiddels 33 jaar geleden
- Laatste update Culturele waardenkaart 2012, laatste update Erfgoednota 2012
- Er is, buiten de vesting, geen enkel beschermd dorpsgezicht aangewezen
- Welstandsgebieden zijn in 2019 afgeschaald, geen nieuwe gebieden aangewezen.
- Afgesproken criteria, waar welstand nog wel geldt, worden lang niet altijd conform Welstandsnota toegepast
De andere Langstraat gemeenten Waalwijk (2010) en Geertruidenberg (2023) en gemeente ‘s-Hertogenbosch (2024) voegen wel monumenten en beschermde dorps- of stadsgezichten toe. En er wordt sterker op welstand gehandhaafd. Wat ons betreft zou het goed zijn een inhaalslag te programmeren voor de komende coalitieperiode.
Aanwijzing monumenten blijft achter en ligt stil
Hoewel de gemeente Heusden relatief veel rijks- en gemeentemonumenten kent, liggen deze voor een groot deel in de historische Vesting Heusden. De bescherming van de Langstraat linten blijft duidelijk achter in vergelijking tot Waalwijk en Geertruidenberg. Nog geen kwart van de officiële Langstraat monumenten zijn geclassificeerd in de gemeente Heusden. Terwijl die monumenten er in vergelijking tot de andere gemeenten natuurlijk wel zijn.
De verschillen worden nog duidelijker als we inzoomen op de verschillende dorpen: De veel kleinere dorpen als Sprang, Capelle en Raamsdonk hebben meer monumenten dan veel grotere dorpen als Vlijmen en Drunen. Waspik zelfs veel meer. In Nieuwkuijk, Elshout en Haarsteeg zijn vrijwel geen monumenten aangewezen.
Heusden kent de meeste Langstraat linten, maar heeft maar een laag aantal rijks- en gemeentemonumenten aangewezen.
Het verschil wordt nog groter als wordt gekeken naar de verhouding van het aantal monumenten ten opzichte van de inwoners. Raamsdonk (Geertruidenberg) heeft relatief 7 maal zo veel monumenten als de Heusdense lintdorpen, die van Waalwijk relatief 2,3 maal zo veel. Het dorpsplein van Raamsdonk is bovendien aangewezen als beschermd dorpsgezicht.
Bescherming van het ensemble van de linten
Naast betere bescherming van individuele gebouwen is met name een betere bescherming van het ensemble van de Langstraat linten van belang. Met de Provincie Noord-Brabant en de gemeenten Waalwijk en Geertruidenberg zou overlegd moeten worden hoe het totale cultuurhistorische Langstraat lint (met haar 477 aangewezen monumenten) beter als geheel beschermd kan worden.
Maar ook op gemeentelijk niveau is het van belang het ensemble per lint beter te beschermen, herstellen en ontwikkelen. Per lint is het karakter verschillend en vereist deels een andere aanpak. De Nieuwkuijkse straat heeft een ander karakter dan de Haarsteegse straat en die weer anders dan de verschillende Vlijmense linten. Hoe kunnen we het totaal over die 34 kilometer in zijn kracht houden en hoe per onderdeel van het totale lint.
Aandacht voor het ensemble betekent ook aandacht voor het (monumentale) groen binnen het ensemble. Er zijn nu geen specifieke regels voor wat betreft monumentale bomen en hagen. Maar ook voor bestrating, trottoirs en straatmeubilair. Dat kan worden opgenomen in de regels van het Omgevingsplan.
Nog weinig aandacht voor boerderijen
Terwijl 10 van de 11 kerkdorpen agrarisch van aard zijn heeft de gemeente Heusden vooral weinig aandacht voor haar vele historische boerderijen. Zo zijn de vele typerende kortgevelboerderijen met veel geveldetaillering in de linten nauwelijks beschermd. Maar zijn bijvoorbeeld ook de historische boerderijen langs de Voordijk (wel op de cultuurhistorische waardenkaart en 200 jaar oud) geen van allen beschermd.
Volgens gemeente zelf kent zij 300 historische boerderijen in Heusden (2008). Daarvan zijn er slechts 26 rijks- of gemeentemonument, nog geen 10% van de door de gemeente zelf als historisch geclassificeerde boerderijen. In de grotendeels agrarische gemeente Heusden zijn slechts 7% van de monumenten een boerderij.
Geen naoorlogse monumenten?
Doordat er al 33 jaar geen nieuwe inventarisatie heeft plaatsgevonden is er ook weinig aandacht voor bijzondere gebouwen van jongere datum. Zoals naoorlogse monumenten van bijzondere architectuur. Beperkt is er wederopbouw architectuur opgenomen in de monumenten lijst (zonder beschermde status), maar meer aandacht is gewenst. Bijvoorbeeld de bibliotheek aan de Burgermeester Zwaansweg (1985) of de enig overblijvende van 200 noodwoningen aan de Akkerstraat (1946). Welke gebouwen van de meer recente periode vinden we belangrijk om voor de toekomst te behouden?
Kortom: het zou goed zijn een hernieuwde inventarisatie te doen met partners als Heemkundekring Onsenoort of Erfgoedvereniging Heemschut.
Historische ringdijk als geheel in stand houden
Een uniek cultuurhistorisch en landschappelijk element in de gemeente Heusden is ringdijk. De ringdijk, tot 800 jaar oud, omvat alle dorpen behalve het duindorp Giersbergen. Aan de buitenzijde van de ringdijk bevinden zich de oude overlaten, die nu weer steeds meer als wateropslag worden gebruikt. Een 30-tal grotere en kleiner wielen, buitendijks en binnendijks, laten de sporen zien van de dijkdoorbraken en overstromingen zien. Maar vormen nu prachtige landschappelijk natuur, zo eigen aan onze gemeente. Zie ook dit eerdere artikel.
Aan de 34 kilometer lange ringdijk liggen vrijwel alle natuurgebieden van de gemeente (met uitzondering van de Loonse en Drunense duinen). De ringdijk kent veel oude (inundaties)sluisjes en historische kunstwerken. En langs de ringdijk staan het Fort Hedikhuizen, historische kerkjes, talloze dijkhuizen en historische boerderijen.
Ook bij de ringdijk gaat het dus om het ensemble van cultuurhistorie, landschap en natuur. En het is zeer wenselijk dat we dat we daar in onze ruimtelijke ordening goed rekening mee houden en waarborgen inbouwen om het ensemble te beschermen of beter nog verder vanuit de reeds aanwezige kernwaarden verder doorontwikkelen. Dat kan in het nieuwe Omgevingsplan geregeld worden als we het belangrijk vinden, maar dan moeten we dat wel aangeven.
Wij wensen de politieke partijen veel succes bij het opstellen van hun verkiezingsprogramma’s en zijn graag bereid nader van gedachten te wisselen op dit onderwerp.